سه‌میم شماره ۱۰ با مهرداد مظفری

۱⃣ میم اول: مسأله چیست؟

در مدیریت بحران‌هایی مثل کم‌آبی، کم‌برقی یا آلودگی هوا، سیاست‌گذاران معمولاً به سراغ راه‌حل‌های مقطعی و سریع مانند تعطیلی سراسری یا طرح‌هایی مثل زوج‌وفرد می‌روند.

📌این‌ها راه‌حل‌هایی هستند که پیتر سنگه در *پنجمین فرمان* تذکر می‌دهد
، عموماً “مسکّن‌های فوری” هستند که ریشه مسأله را نمی‌خشکانند
.

📚 سنگه می‌نویسد:
> «رفتارهای سیستم‌ها غالباً حاصل ساختار آن‌هاست، نه خصوصیات اجزا. راه‌حل‌های سریع اغلب فقط علامت بیماری را می‌پوشانند، نه علت را.»
این همان چیزی است که در ایران بارها تجربه کردیم.

– ۲⃣ میم دوم: مثال واقعی – زوج‌وفرد و تعطیلی

طرح زوج و فرد تهران
– هدف اولیه: کاهش ترافیک و آلودگی
– ابزار: محدود کردن روزانه تردد خودروها
🔆- نتیجه:
– نتیجه کوتاه‌مدت (کاهش ترافیک و آلودگی)
– با گذشت زمان: رشد خرید خودرو دوم، پلاک اجاره‌ای، سو استفاده از مجوز؛ بازگشت مشکل حتی شدیدتر از قبل.

⭕️طرح‌های تعطیلی، برای جبران کمبود آب یا برق
– هدف اولیه: کاهش فوری مصرف
– ابزار: تعطیلی ادارات، مدارس یا حتی هفته‌ای کامل
🌞- نتیجه:
– کاهش فشار به سیستم در زمان بحران
– اما پس از رفع تعطیلی: الگوی مصرف مردم ثابت مانده، بحران ادامه دارد، مشارکت و اعتماد عمومی آسیب می‌بیند

این همان چیزی است که سنگه “shifting the burden” می‌نامد:
> جابه‌جا کردن بار بحران از یک نقطه سیستم به نقطه‌ای دیگر، که پایداری ندارد.

۳⃣ میم سوم: مسیر
مسیر اشتباه چیست؟

باور به این‌که بحران با دستور اداری و محدودیت اجباری برای چند روز حل می‌شود، بزرگترین تله است.
🔴 ساختار مسئله باقی می‌ماند: مصرف بالا، بی‌اعتمادی جمعی، و میل به دور زدن قانون .

🔴 سیاست تعطیلی یا زوج‌وفرد، اغلب “تأخیر بازخورد” ایجاد می‌کند؛ یعنی بحران به طور مقطعی فروکش، اما با شدت بیشتر بازمی‌گردد.

چگونه باید پاسخ دهیم؟
طبق آموزه‌های «تفکر سیستمی» سنگه:

– ریشه‌یابی ساختاری و نقشه حلقه‌های بازخورد: – چرا مردم الگوی مصرف‌شان را تغییر نمی‌دهند؟
– چه عوامل پنهانی باعث ادامه بحران می‌شود (مثلاً نبود شفافیت، فرآیندهای انگیزشی محدود، ضعف آموزش)؟

– اصلاح بلندمدت با مشارکت و ایجاد مسئولیت اجتماعی:
– سیاست‌های پایدار و تدریجی (تعرفه‌های پلکانی، آموزش رفتاری، ابزارهای هوشمند مصرف)
– استفاده از داده باز و مشارکت گروه‌های ذینفع در سیاستگذاری
– پایش و بازنگری سیاست‌ها با داده واقعی، نه واکنش به شوک‌های خبری یا فشار اجتماعی

📚 سنگه تأکید می‌کند:
> «برای تغییر پایدار، باید کل الگوهای سیستم را دید، نه فقط نشانه‌ها و علائم بحران
.»
جمع‌بندی:
مشکلات منابع، با تعطیلی یا محدودیت اجباری حل نمی‌شود.
این‌ها، مسکن‌های فوری هستند که علائم بحران را می‌پوشانند و به تکرار بحران می‌انجامند.
راه‌حل اساسی ایجاد یادگیری جمعی، مشارکت ذینفعان، اصلاح سیاست‌های تشویقی/تنبیهی و شفافیت داده است.

تعطیلی، ابزار حل بحران نیست؛
1️⃣فقط فشار را تا بحران بعدی به تأخیر می‌اندازد
2️⃣بحران را از نقطه از سیستم ،به نقطه دیگر دایورت می‌کند.