سه میم شماره ۳ – مهرداد مظفری
🕰 زمان مطالعه: ۵ دقیقه | واژه‌ها: ۱۱۱۱

🥇 میم اول: مسأله – مدرک‌گرایی در دنیای مهارت‌محور
در ایران و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، هنوز «مدرک» پاسپورت ورود به کار، ارتقاء، و اعتبار اجتماعی است. افراد برای گرفتن یک شغل، مهاجرت، یا حتی خواستگاری، بیشتر به مدرک‌شان تکیه می‌کنند تا مهارت واقعی‌شان. اما در دنیای امروز، این مسیر دارد وارونه می‌شود.

در جهانی که سرعت تحولات تکنولوژی و بازار بالاست، دیگر مدرک دانشگاهی به‌تنهایی تضمین‌کننده موفقیت نیست. به قول پیتر دراکر، پدر علم مدیریت نوین:
«در آینده، کسانی برنده‌اند که زودتر یاد بگیرند و سریع‌تر فرابگیرند.»اما ما هنوز در تلهٔ کاغذ مانده‌ایم.

از آزمون استخدامی گرفته تا طبقه‌بندی شغلی، از ورود به هیئت‌علمی تا پذیرش سازمان‌ها، مدرک اول دیده می‌شود. و مهارت؟
در این میان، منابع انسانی—اگرچه نام‌شان با انسان پیوند خورده—گاه ناگزیر به عدد و مدرک‌محوری؛ تن می‌دهند.
اما روز منابع انسانی، فرصتی‌ست برای بازاندیشی؛ برای آنکه یادمان بیاید، انسان را باید «توانا» دید، نه صرفاً «دارنده مدرک».

🥈 میم دوم: مثال – جهان کجا ایستاده، ما کجا؟
در کشورهای پیشرو، مثل آلمان، هلند و حتی هند، سیستم آموزشی و بازار کار در حال بازطراحی‌اند تا مهارت‌محور شوند. گوگل، اپل، IBM و حتی بانک‌های بزرگ جهانی اعلام کرده‌اند برای بسیاری از مشاغل‌شان دیگر مدرک دانشگاهی الزامی نیست؛ بلکه رزومه مهارت، تجربه واقعی، و توانایی حل مسئله معیار است.

به قول مدیرعامل خودرو ساز معروف:
«ما شخصیت استخدام می‌کنیم، نه مدرک.»
در ایران اما، همچنان جوانی که چند مهارت فنی، یک زبان خارجی، و تجربه پروژه‌ای دارد، ولی مدرک دانشگاهی ندارد، پشت در استخدام می‌ماند. در حالی‌که فارغ‌التحصیلانی با مدرک‌های متعدد، اما مهارت اندک، وارد می‌شوند و بعد با بحران ناکارآمدی روبه‌رو می‌شوند.
در یک شرکت فناور ایرانی، مدیرعامل می‌گوید:
«از میان ۱۰۰ رزومه، فقط ۵ نفر توانستند در مصاحبهٔ واقعی مسئله حل کنند؛ همه مدرک داشتند، اما مهارت؟ گم بود.»
امروز منابع انسانیِ آینده‌نگر، نه فقط فرم استخدام، که محتوای مهارت را می‌بیند. آن‌ها با آزمون‌های واقعی، پروژه‌های میدانی، و مصاحبه‌های موقعیتی، به دنبال «توانستن»‌اند نه «داشتن».
وظیفه منابع انسانی، کشف جوهره انسانی‌ست، نه صرفاً خواندن تیتر مدرک.

🥉 میم سوم: مسیر – مهارت، نه مدرک؛ ابزار تصمیم برای آینده
جهان آینده، دنیای مهارت‌هاست. دنیایی که در آن مدرک، فقط دروازه‌ای اولیه است، و نه قطب‌نمای مسیر. برای عبور از تلهٔ مدرک‌گرایی، این پنج پیشنهاد راهبردی ارائه می‌شود:

۱. بازنگری در نظام جذب و استخدام: سازمان‌ها باید مهارت‌محوری را به‌عنوان ملاک اصلی ارزیابی قرار دهند. تست عملی، نمونه‌کار، و مصاحبه مهارتی باید از مدرک جلوتر باشد.

۲. تحول در نظام آموزش عالی: دانشگاه‌ها باید تمرین پروژه‌محور، کار تیمی، و مهارت‌های نرم را در قلب برنامه خود قرار دهند. نه فقط حفظیات تئوری.

۳. تشویق مسیرهای جایگزین یادگیری: گواهینامه‌های مهارتی (مثل Coursera، Udemy، Skillshare)، کارآموزی و تجربه پروژه‌ای باید رسمیت پیدا کند.

۴. فرهنگ‌سازی در خانواده و جامعه: والدین و معلمان باید به فرزندانشان یاد بدهند که «توانستن» مهم‌تر از «داشتن مدرک» است.

۵. ارزش‌گذاری به تجربه عملی: افراد بدون مدرک، ولی با تجربه واقعی، باید فرصت ارائه توانمندی‌شان را داشته باشند. مهارت، باید دیده شود.

در این روز ویژه برای منابع انسانی، جا دارد این پرسش جدی‌تر از همیشه پرسیده شود:
آیا سیستم منابع انسانی ما، آماده چرخش به‌سوی شایستگی‌محوری است؟

مولوی چه زیبا گفت:
«تو مپندار که در مدرک و دفتر باشد / علم آن است که در جان و نظر باشد»

پرسش پایانی:
آیا زمان آن نرسیده که مهارت را به جایگاه اصلی خود بازگردانیم؟
که بدانیم تصمیم‌سازان آینده، نه مدرک‌داران بی‌عمل، که کنشگرانِ اهل‌فن‌اند؟
مهرداد مظفری
به‌مناسبت روز منابع انسانی – فروردین ۱۴۰۴